بوم مدل کسب و کار چیست؟چه تفاوتی با طرح کسب و کار دارد؟

امروزه بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas) بسیار فراگیر شده است و کم و بیش اغلب افراد این واژه را شنیده اند. در این مطلب به بررسی این که این بوم چیست، چه ویژگی های متمایزی با طرح کسب و کار داشته و در چه کسب و کارهایی کاربرد دارد، خواهیم پرداخت. یکی از هدف هایی که کسب و کارها برای رسیدن به آن، اقدام به تهیه طرح کسب و کار (Business Plan) می کنند، جذب سرمایه گذار است. در کنار این هدف، تهیه طرح کسب و کار به صاحبان آن، این امکان را می دهد تا با نگاهی استراتژیک به کسب و کار خود بنگرند. این طرح ساختارهایی را برای پیشبرد کسب و کار در اختیار صاحبان آن قرار می دهد. این امر به واسطه مکتوب شدن فرضیات و پیش بینی های حال حاضر این افراد در مورد آینده آن کسب و کار انجام می پذیرد.

طرح کسب و کار (Business Plan) برای کسب و کارهای بزرگ بسیار مفید است و در مقابل بوم مدل کسب و کار می تواند برای کسب و کارهای کوچک کاربردی باشد. بوم مدل کسب و کار توسط الکساندر اسوالدر ایجاد شده است. این بوم در واقع یک قالب گرافیکی است که ۹ فعالیت اساسی را که در یک کسب و کار نقش مهمی دارند، بیان می کند. این بخش ها شامل: بخش بندی مشتریان، پیشنهاد ارزشی، کانال ها، روابط مشتریان (مانند سلف سرویس یا خدمات شخصی سازی شده)، درآمد، منابع، فعالیت ها، شرکت ها و سازمان های همکار و هزینه ها هستند.

بوم مدل کسب و کار نشان می دهد که تمامی ۹ فعالیت اشاره شده، چگونه در کنار یکدیگر کار می کنند و چه میزان با یکدیگر هماهنگ هستند. این بوم به منظور کاربرد در کنار سایر روش های طراحی شده برای استارتاپ نوپا (Lean Startup) به کار می رود.

در کسب و کارهای کوچک، استفاده از بوم مدل کسب و کار می تواند انتخاب بهتری از نوشتن طرح کسب و کار باشد. دلایل زیر اشاره به این مطلب دارند:

۱- بوم مدل کسب و کار تصویری است:

بیشتر صاحبان کسب و کارهای کوچک، از روش های تصویری و نمایشی برای فکر کردن استفاده می کنند. تدوین استراتژی برای آن ها با استفاده از استیکر بسیار مناسب تر و راحت تر از نوشتن سندی ۱۰ صفحه ای خواهد بود.

۲- بوم مدل کسب و کار داینامیک تر است:

در مقایسه با بوم مدل کسب و کار، طرح کسب و کار استاتیک می باشد. در حالیکه، بوم مدل کسب و کار با تجربه ای که صاحبان استارتاپ از محیط اطراف خود پیدا می کنند، تکامل می یابد.

۳- بوم مدل کسب و کار در مورد فعالیت ها و نحوه تفکر است:

این ابزار کاربرد بیشتری در مورد فعالیت ها و تجربه ها دارد و در مورد نحوه تفکر کاربرد چندانی ندارد. البته اهمیت تفکر بر کسی پوشیده نیست. این روش بیشتر مبتنی بر خارج شدن از دنیای ذهنی و آموختن از محیط اطراف به منظور یافتن تأیید برای فرضیه هاست و به نوعی آموزشی است که از تجربه کردن به دست می آید.

۴- بوم مدل کسب و کار بر پایه فعالیت های کلیدی است نه نتایج:

طرح کسب و کار بر پایه صورت درآمد (Income Statement) پیش بینی شده، تدوین می شود. صورت های درآمد نتایج را به صورت بهتری پس از راه اندازی کسب و کار، گزارش خواهند کرد. در این صورت صاحبان این کسب و کار می بایست تمرکز بیشتری بر روی فعالیت ها داشته باشند تا نتایج بهتری کسب کنند.

البته باید توجه داشت که بوم مدل کسب و کار همان طور که قبلاً نیز اشاره شد، می تواند برای کسب و کارهای کوچک که به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده اند مفید باشد و در رابطه با کسب و کارهای بزرگ و با سابقه طرح کسب و کار  (Business Plan) و طرح بازاریابی (Marketing Plan) ابزار های مفیدتری هستند. در این رابطه به تارگی جهت مشاوره در شرکتی که در زمینه ساختمان سازی و ساخت کارخانه های صنعتی فعالیت می کردند، مراجعه کردم. این شرکت سابقه ای ۳۰ ساله در این صنعت داشت و جالب بود که یکی از همکاران به ایشان پیشنهاد تهیه بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas) را داده بودند، غافل از این که این شرکت با سابقه اشاره شده، کسب و کار کوچکی نبوده و نیز استارتاپ هم محسوب نمی شود. این سابقه چند ساله فعالیت به خوبی می تواند اطلاعات و نتایج فعالیت های گذشته را در قالب گزارش های متعدد فراهم کند. می توان از این اطلاعات و گزارش ها به خوبی در قالب طرح کسب و کار و طرح بازاریابی (Marketing Plan) جهت پیشبرد اهداف این کسب و کار استفاده کرد. به این ترتیب، سندی استراتژیک برای موفقیت در اختیار قرار خواهد گرفت تا بتوان نتایج فعالیت های این شرکت را بر اساس آن سنجید.