بازی های جدی (Serious Games) و کاربرد آن در مدیریت

بازی های جدی و کاربرد آن ها در مباحث مدیریتی یکی از روندهای مطرح در سراسر دنیا است که در این مطلب به دلیل شکل گیری این بازی ها و ویژگی های شاخص آن ها خواهیم پرداخت. 

در سال های اخیر مراکز آموزشی مدیریت با دو چالش اصلی در تربیت مدیران متخصص که بتوانند در فضای به شدت رقابتی کسب و کارها تاثیرگذار باشند رو به رو هستند. امروزه بنگاه ها نیاز به مدیرانی دارند که بتوانند در فضای پویای کسب و کار و در شرایط عدم اطمینان و در محیطی که در آن دسترسی به حجم انبوهی از اطلاعات در کمترین زمان ممکن امکان پذیر است، توانایی اخذ تصمیم های درست و اثربخش را در زمان و مکان مناسب داشته باشند.

با نگاهی به روش ها و شیوه های آموزش مفاهیم و مهارت های مدیریتی در مراکز آموزشی کشور آشکار می گردد که متاسفانه آن ها اقدامی مناسب را در راستای تطابق با این تغییرات محیطی انجام نداده و هنوز هم سیستم های آموزشی آن ها بر پایه روش های سنتی آموزش و تربیت مدیران می باشد. سیستم های مذکور توانایی پرورش نیروی انسانی متخصص در حوزه های مختلف مدیریتی را که بتوانند پاسخگوی نیازها و خواسته های سازمان های کنونی برای در اختیار داشتن مدیرانی چند مهارتی (multi-skills) و منعطف (flexible) در تصمیم گیری با توجه به شرایط متغیر محیطی باشند را ندارند. در نتیجه عدم تمایل این سازمان ها برای جذب فارغ التحصیلان رشته های مدیریت و مرتبط با آن، در سال های اخیر مواجه با خیل عظیمی از جوانان فارغ التحصیل دانشگاهی هستیم که به علت عدم داشتن توانمندی ها و مهارت های مدیریتی لازم امکان یافتن شغل در زمینه تحصیلی خود را ندارند.

از طرفی دیگر، امروزه شیوه های سنتی آموزش مدیریت دیگر جذابیت لازم برای ایجاد انگیزه در مخاطبان برای تعاملی فعال (proactive learner) در فرایند یادگیری را ندارند. ماهیت بیش تر این روش ها بر پایه آموزش مفاهیم نظری و تئوری ها در فضایی غیر تعاملی است که این امر موجب می شود مخاطبان اینگونه آموزش ها نتوانند ارتباطی بین آن چه که در محیط های آموزشی فرا می گیرند با آن چه که در واقعیت روی می دهد، ایجاد کنند. علاوه بر این آموزش بسیاری از مفاهیم نوین در حوزه مدیریت مثل پایداری (Sustainability) با تکیه بر روش های سنتی آموزش که فاقد توانمندی در ارائه شرایط کار تیمی، تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان، بازخورد آنی نتایج و غیره می باشند نمی توانند شرایطی چالش برانگیز در فرایند آموزش ایجاد کنند که خود می تواند نقش به سزایی در افزایش میزان یادگیری دانشجویان داشته باشد.

در سال های اخیر بازی های آموزشی و شبیه سازها در قالب بازی های جدی خود را به عنوان ابزاری مناسب و اثربخش در پاسخگویی به مشکلات و کاستی های ذکر شده در حوزه آموزش مفاهیم و مهارت های مدیریتی معرفی کرده اند.

چه ویژگی هایی بازی های جدی (Serious Games) را به ابزاری توانمند در آموزش دانش و مهارت های مدیریتی مبدل ساخته است؟

کاربرد بازی های جدی در علوم مدیریتی

برخورداری از ویژگی های خاص و منحصر به فردی که در ذیل به آن ها پرداخته خواهد شد موجب گسترش و رشد روزافزون کاربرد بازی های جدی (Serious Games) هم در برنامه های رسمی آموزش های دانشگاهی و هم در دوره های آموزشی ضمن خدمت کارکنان (Vocational training) گردیده است. مسلماً امروزه بنگاه هایی می توانند در فضای رقابتی کسب و کار به بقای خود ادامه دهند که از کارکنان دانشی (Knowledge workers) و کارکنان چند مهارتی (Multi-skills workers) بهره بگیرند و در این راستا توجه به ویژگی های این دسته از بازی ها می تواند در اثربخشی آن ها در فرایند آموزش و تربیت این چنین کارکنانی تاثیر بسزائی داشته باشد.

• سرگرمی (Entertainment)

  هدف اولیه یک بازی فراهم آوردن شرایط و موقعیتی سرگرم کننده برای مخاطبان آن است. بنابراین چنانچه محتوای مفاهیم موردنظر آموزشی به شکلی مناسب با عناصر سرگرم کننده و مفرح یک بازی آمیخته شوند می توانند به شکلی اثربخش تر و در بسیاری از موارد حتی به صورت ضمنی و در قالب فعالیت هایی که بازی کنندگان برای پیشبرد بازی و دستیابی به اهداف بازی انجام می دهند در ذهن مخاطبان جای گیرند. بنابراین این دسته از بازی ها معمولاً در بر گیرنده سناریوهای گوناگونی هستند تا بازی کنندگان را ترغیب کنند که به طور مکرر بازی کنند و هر بار متفاوت با قبل توانمندی های خود را براساس شرایط و موقعیت هایی که در هر یک از سناریوها مطرح می شوند در بوته آزمایش قرار دهند.

همچنین استفاده از جلوه های ویژه و تکنیک های دیداری و شنیداری علاوه بر اینکه بر جذابیت بازی می افزایند میزان باور پذیری بازی را نیز در نزد بازی کنندگان افزایش می دهند. مجموعه این اقدامات موجب درگیری ذهنی و حتی فیزیکی (engagement)    بازی کنندگان در فضا و فعالیت های بازی می شوند. از طرفی دیگر چون اکثر این بازی ها در دستیابی به اهداف بازی در قالب فعالیت های تیمی امکان پذیر می باشد، بازی کنندگان همیشه با این چالش مواجه هستند که به عنوان یک عضو موثر بتوانند تعاملی سازنده با سایر شخصیت های بازی ایجاد کنند که این خود می تواند باعث افزایش انگیزه بازی کنندگان برای فعالیت در یک فضای مفرح تیمی باشد.

• شبیه سازی (Simulation)

شبیه سازی فعالیت ها، رویدادها و فرایندهایی که در محیط ها و موقعیت های مدیریتی صورت می گیرند این امکان را فراهم می آورد که بازی کنندگان تجربه عینی و قابل درکی از چالش هایی که مدیران با آن دست بگریبانند بدست آورند. امروز کاربرد تکنولوژی های واقعیت مجازی (virtual reality) در قالب بازی های آموزشی مدیریتی بسیار گسترده و چشمگیر است. شبیه سازی این امکان را فراهم می آورد که بازی کنندگان بتوانند شرایط و موقعیت های واقعی را در محیط و فضای مجازی بازی تجربه کنند. براین اساس رویدادها، فعالیت ها و رفتارها به همان شکل که در واقعیت روی می دهند در محیط بازی نیز      شبیه سازی می شوند.

از این رو زمانی که بازی کنندگان خود را در موقعیت های واقعی می پندارند، رفتارها و تصمیم هایشان در طول بازی شبیه به آنچه که در واقعیت انجام     می دهند خواهد بود. این ویژگی نیز می تواند موجب درگیری ذهنی و حتی فیزیکی (engagement) بازی کنندگان شود، به این معنی که آن ها کنجکاو خواهند شد تا سناریو بازی را تا انتها دنبال کنند تا هم شناخت کاملی نسبت به محیط و موقعیتی که در آن قرار گرفته اند پیدا کنند و هم اینکه از بازخورد رفتارها و تصمیم های خود و سایر شخصیت های بازی آگاهی پیدا کنند.

• یادگیری (Learning)

 آموزش و یادگیری مهترین کارکرد بازی های آموزشی و شبیه سازها می باشند. مفاهیم و تئوری های مدیریتی در قالب فعالیت هایی سرگرم کننده و در شرایطی مشابه با موقعیت هایی که مدیران واقعی در آن فعالیت می کنند آموزش داده می شوند. در بازی های آموزشی مدیریتی بر خلاف شیوه های سنتی که صرفاً به آموزش مفاهیم و تئوری ها می پردازند، این امکان فراهم آورده می شود تا بازی کنندگان آن چه را که به صورت تئوری آموخته اند در عمل نیز پیاده نمایند.

ابعاد مختلف موضوع آموزشی در تعامل با مولفه های سرگرم کننده و عناصری از موقعیت های واقعی شبیه سازی شده در هم آمیخته می شوند و فرایند یادگیری را هم به صورت مفهومی و هم کاربردی به شیوه های مستقیم و غیر مستقیم امکان پذیر می سازند. قابلیت ویژه این شیوه آموزش در ایجاد بستری است که در آن سناریوهای بازی می توانند برای شرایط و موقعیت های گوناگون و متعددی طراحی شوند. بنابراین بازی کنندگان نیاز خواهند داشت که دانش و دانسته های خود را در شرایط مختلف و گاهی متناقض به کار گیرند تا بتوانند آن سناریو را با موفقیت به پایان ببرند. در این صورت بازی کنندگان باید توانایی دریافت، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از بازخوردهای دریافتی رفتارها و تصمیم های خود و سایر شخصیت های بازی را داشته باشند تا بتوانند برای موفقیت در بازی تصمیم ها و اقدامات بعدیشان موثر و اثربخش باشند.